Αν πιστέψουμε τον δημοφιλή μύθο, αποκλειστικά υπαίτιος ήταν ο καπετάνιος του, Έντουαρντ Σμιθ, με τις θεωρίες να δίνουν και να παίρνουν για τη μορφή της ολοκληρωτικής ευθύνης του για το δυστύχημα.
Κατά μία εκδοχή, ήταν η υποτιθέμενη εμμονή του κυβερνήτη να φτάσει νωρίτερα από το προγραμματισμένο στο λιμάνι της Νέας Υόρκης, ώστε να εξασφαλίσει ακόμα ένα ρεκόρ για το «RMS Titanic», αυτό της ταχύτητας. Παρά το ανυπόστατο της φήμης, η εκδοχή είχε επικρατήσει άλλοτε και ήθελε τον Σμιθ να δίνει εντολή αύξησης της ταχύτητας υπό τον φόβο μιας αργοπορίας του πλοίου, κάτι που θα κηλίδωνε το όνομα που ήθελε να εγκαθιδρύσει στη ναυτοσύνη.
Ακόμα περισσότεροι ήταν εκείνοι που υποστήριξαν πως ο Σμιθ έφερε όλο το βάρος της καταστροφής γιατί γνώριζε πως η συγκεκριμένη διαδρομή ήταν γεμάτη με παγόβουνα και παρόλα αυτά την επέλεξε για να εξοικονομήσει χρόνο.
Άλλοι πάλι υποδεικνύουν με νόημα την ανεπάρκεια του κυβερνήτη για τα καθήκοντά του, αν και εδώ υπάρχει αντίλογος, μιας και ο Σμιθ ήταν ο «πλοίαρχος των εφοπλιστών», όπως χαρακτηριστικά τον αποκαλούσαν από την εκτίμηση που έτρεφαν στο πρόσωπό του οι βαθύπλουτοι της εποχής.
Το πλοίο που, σύμφωνα με τους κατασκευαστές του, θα έκανε όλον τον κόσμο να μιλά για το μεγαλείο, την πολυτέλεια, την ταχύτητα και τη δύναμή του, το «αβύθιστο» υπερωκεάνιο της White Star Line που μεταφέρει 2.224 επιβάτες και πλήρωμα από το Σαουθάμπτον προς τη Νέα Υόρκη, προσκρούει σε παγόβουνο στις 23:40 της 15ης Απριλίου 1912, όταν και ξεκινά η αντίστροφη μέτρηση.
Ο «Τιτανικός» ξεκινά να βυθίζεται και πριν καταλαγιάσουν τα απόνερα, όλοι αναζητούν ευθύνες. Ποιος έκανε τους λάθους χειρισμούς, ποιος δεν είδε το παγόβουνο στη μέση του Ατλαντικού Ωκεανού που έμελλε να οδηγήσει στον θάνατο 1.519 ανθρώπους; Ο «Τιτανικός», το πλοίο που «ούτε ο Θεός ο ίδιος δεν μπορεί να βυθίσει», όπως έλεγαν με καμάρι οι πλοιοκτήτες του, ήταν τώρα ένα ναυάγιο και ο άνθρωπος που του εμπιστεύτηκαν το δύσκολο ταξίδι στον ωκεανό βρέθηκε στη δίνη του κυκλώνα.
Τόσο ο μύθος του «Τιτανικού» όσο και η φήμη του καπετάνιου του που δεν είχε υπάρξει ποτέ σε ναυάγιο χρειάστηκαν λίγα μόλις τραγικά λεπτά για να καταρριφθούν. Το καράβι ήταν «αβύθιστο» και ο Σμιθ ο «πλοίαρχος των εκατομμυριούχων», ο άνθρωπος που εμπιστεύονταν τυφλά οι άγγλοι αριστοκράτες για να διασχίσουν τον Ατλαντικό, κάτι που -όπως λέγεται- τον έκανε να πάρουν τα μυαλά του αέρα και να παραβλέψει ακόμη και τα μηνύματα κινδύνου που δέχτηκε εκείνη την ημέρα.
Χρόνια αργότερα θα αποκαλυπτόταν όμως και κάτι ακόμα: ο Σμιθ δεν είχε περάσει με την πρώτη τις εξετάσεις πλοήγησης γιατί δεν είχε επιδείξει επαρκή δεινότητα! Όπως προκύπτει από τα ιστορικά αρχεία «Διπλώματα Πλοιάρχων και Αξιωματικών της Μεγάλης Βρετανίας 1850-1927», ο Έντουαρντ Τζον Σμιθ, ο οποίος πνίγηκε στο ναυάγιο του παρθενικού ταξιδιού του «Τιτανικού», πήρε το δίπλωμα πλοήγησης με τη δεύτερη το 1888.
Αν και κατά πόσο φταίει, αυτό ενδεχομένως θα παραμείνει για πάντα στον υγρό τάφο του στα έγκατα του ωκεανού...
Πρώτα χρόνια
Ο Έντουαρντ Τζον Σμιθ γεννιέται στις 27 Ιανουαρίου 1850 στην κομητεία Σταφορντσάιρ της Αγγλίας μέσα σε οικογένεια της εργατικής τάξης. Ο αγγειοπλάστης πατέρας του θα αποκτήσει ωστόσο μετοχές αργότερα σε ένα εμπορικό καράβι, κάτι που θα αλλάξει τα εισοδήματα της οικογένειας.
Ο μικρός Τζον εγκαταλείπει το σχολείο στα 13 του και βγαίνει στη βιοπάλη, πιάνοντας δουλειά σε σιδηρουργείο. Το 1867, στα 17 του, πάει στο Λίβερπουλ να βρει τον ετεροθαλή αδελφό του, καπετάνιο ενός εμπορικού, και μπαρκάρει για πρώτη φορά. Το 1887 θα παντρευτεί τη σύζυγό του και το 1898 θα υποδεχτεί την κόρη του, κάνοντας μέχρι τότε καριέρα στα καράβια.
Το 1888 θα πάρει το δίπλωμα πλοήγησης με τη δεύτερη (έχοντας κοπεί το 1887 στην πρώτη του απόπειρα), αν και μέχρι τότε ήταν ήδη κατώτερος αξιωματικός της μεγάλης ναυτιλιακής White Star Line, στην οποία είχε πιάσει δουλειά από το 1880. Ο Σμιθ ανέβηκε γρήγορα τα σκαλιά της ναυτικής ιεραρχίας και ήδη από το 1887 ήταν κυβερνήτης στο «SS Celtic».
Έκτοτε υπηρέτησε ως καπετάνιος σε πολλά καράβια της White Star Line, όπως στο περιβόητο «Majestic», το τιμόνι του οποίου κράτησε για εννιά χρόνια, και πρόλαβε να αποκτήσει φήμη αξιόπιστου κυβερνήτη και να γίνει ο αγαπημένος των κροίσων. Πολλοί μάλιστα δεν ταξίδευαν αν δεν ήταν ο Σμιθ στο πηδάλιο!
Και πιθανότατα είχαν καλό λόγο να τον εμπιστεύονται, μιας και ο καπετάνιος είχε παρακολουθήσει ακόμα και σχολεία πολέμου και έφερε στον τίτλο του τον βαθμό του υποπλοιάρχου του Βασιλικού Πολεμικού Ναυτικού, κάτι που του έδινε τη δυνατότητα να συμμετάσχει στις περιπέτειες του Στέμματος. Και πήρε πράγματι μέρος στον Πόλεμο των Μπόερ το 1899, όταν το «Majestic» του φόρεσε τα χρώματα του πολέμου και μετέφερε στρατιώτες στο μέτωπο της Νότιας Αφρικής.
Και ήταν τέτοιες οι ικανότητές του στη θάλασσα που το 1903 παρασημοφορήθηκε από τον βασιλιά Εδουάρδο Ζ' για τις υπηρεσίες του στις πολεμικές περιπέτειες της Γηραιάς Αλβιώνας. Η φήμη που απολάμβανε λοιπόν μόνο τυχαία δεν ήταν και από το 1904 η πλοιοκτήτρια White Star Line θα του εμπιστευόταν τα νέα της υπερωκεάνια στα παρθενικά τους μάλιστα ταξίδια.
Ο Σμιθ ήταν άλλωστε ο καπετάνιος του ολοκαίνουριου και μεγαλύτερου σκάφους του κόσμου, του «Baltic», από το 1904 και ήταν ξανά αυτός που οδήγησε τη δεύτερη ναυαρχίδα της White Star Line, το «Adriatic», στο πρώτο της ταξίδι το 1907. Όλα τα ταξίδια του γίνονταν χωρίς απρόοπτα, κι έτσι πήρε νέα παράσημα από το Βασιλικό Πολεμικό Ναυτικό αλλά και τον βαθμό του πλωτάρχη.
Ως αρχιπλοίαρχος της White Star Line και έχοντας χτίσει μια απαράμιλλη καριέρα στο νερό, η πλοιοκτήτρια εταιρία του δίνει το 1911 το τιμόνι του περιβόητου «Olympic», που ήταν μια ολοκαίνουρια κατηγορία από μόνο του. Κι έτσι όταν η White Star είχε πανέτοιμο το νέο της καμάρι, τον «Τιτανικό», δεν θα μπορούσε να δώσει το τιμόνι του σε κανέναν άλλο από τον καλύτερο και πιο έμπειρο καπετάνιο της, ο οποίος ήταν ήδη μέλος της υψηλής κοινωνίας της εποχής και όλοι οι αριστοκράτες τον ήθελαν πλοίαρχο στα υπερατλαντικά τους ταξίδια...
«Τιτανικός»
Ο «Τιτανικός» κατασκευάστηκε από το ναυπηγείο Harland and Wolff στο Μπέλφαστ της Βόρειας Ιρλανδίας για λογαριασμό της βρετανικής White Star Line, αποτελώντας το νέο καμάρι τόσο του ναυπηγείου όσο και της πλοιοκτήτριας φίρμας. Ο ναυπηγός αρχιτέκτονας Τόμας Άντριους ανέλαβε εξολοκλήρου τον σχεδιασμό του και ήταν ένας από εκείνους που χάθηκαν στα παγωμένα νερά του ωκεανού τον Απρίλιο του 1912.
Με βάρος 52.310 τόνους, μήκος 269,06 μέτρα και πλάτος 28,19 μέτρα, το ποντοπόρο μεγαθήριο «RMS Titanic» ήταν πράγματι αυτό που πρόδιδε η ελληνική του ονομασία. Ένα πραγματικό σύγχρονο θαύμα της ναυπηγικής, που όλοι ήθελαν να ταξιδέψουν μαζί του. Η προβλήτα του Σαουθάμπτον ήταν ασφυκτικά γεμάτη εκείνη τη 10η Απριλίου 1912, καθώς όλοι ήθελαν να αντικρίσουν το πλωτό παλάτι.
Επιχειρηματίες, βιομήχανοι, αριστοκράτες, η ελίτ της εποχής, επιβιβάζονται περήφανοι στο υπερωκεάνιο της White Star Line, όπως και μετανάστες φυσικά που θέλουν να αγγίξουν το όνειρο της Νέας Υόρκης. Όλοι παρατηρούν με δέος το επίτευγμα της επιστήμης και τεχνολογίας του 20ού αιώνα που έχει καταφέρει να γίνει θρύλος πριν ακόμη σαλπάρει.
Το πλοίο αναχωρεί από το λιμάνι του Σαουθάμπτον την 10η Απριλίου, και ώρα 11:45, με καπετάνιο τον 62χρονο Έντουαρντ Σμιθ, ο οποίος έχει να διαχειριστεί δυο τελείως διαφορετικούς κόσμους: από τη μία, η πρώτη θέση, που φιλοξενεί μερικούς από τους πλουσιότερους ανθρώπους του κόσμου, και από την άλλη, η δεύτερη θέση, εκεί που επιβιβάζονται στα χαμηλότερα καταστρώματα οι ιρλανδοί, βρετανοί και σκανδιναβοί μετανάστες για τον Νέο Κόσμο.
Ο «Τιτανικός» πραγματοποιεί δύο στάσεις πριν διασχίσει τον Ατλαντικό, μία στο Χερβούργο της Γαλλίας και μία στο Κουίνσταουν της Ιρλανδίας. Αφού συνέλεξε και τους τελευταίους επιβάτες, κατευθύνθηκε δυτικά προς τη Νέα Υόρκη, στην οποία φυσικά ουδέποτε κατάφερε να φτάσει.
Το δυστύχημα
Το ημερολόγιο έγραφε 14 Απριλίου και ώρα 11:40 μ.μ. όταν ο «Τιτανικός» προσέκρουσε σε ένα παγόβουνο. Βυθίστηκε λίγες ώρες αργότερα, στις 2:20 π.μ. της 15ης Απριλίου, στέλνοντας στον θάνατο 1.500 ζωές. Μέχρι τότε, τίποτα δεν προμήνυε την ολοκληρωτική καταστροφή.
Οι πρώτες ημέρες εξάλλου του ταξιδιού προς τη Νέα Υόρκη έμοιαζαν με πάρτι. Οι επιχειρηματικοί και κοσμικοί κύκλοι συναγωνίζονταν σε στιλ, πολυτέλεια και πλούτο και το μεγαθήριο δικαίωνε τις προσδοκίες τους. Η θερμαινόμενη πισίνα, τα γήπεδα σκουός και τα εστιατόρια που σέρβιραν εκλεκτά εδέσματα έσφυζαν από κόσμο. Όλα πήγαιναν καλά και ο καπετάνιος Σμιθ αύξανε ταχύτητα μέρα με την ημέρα.
Και τότε, σε μια ασυνήθιστα ήρεμη νύχτα στη μέση του Ατλαντικού, ο «Τιτανικός» συνάντησε την Ιστορία. «Παγόβουνο μπροστά», φώναξε έντρομος ο αξιωματικός γέφυρας, Φρεντ Φλιτ, και παρά τις προσπάθειες για αλλαγή πλεύσης η σύγκρουση δεν αποφεύχθηκε. Ήταν 11:40 τη νύχτα της 14ης Απριλίου. Τα παγωμένα νερά του Ατλαντικού άρχισαν να εισρέουν στο υπερωκεάνιο. Είχαν καταστραφεί και τα πέντε στεγανά μέρα του πλοίου. Ο «Τιτανικός» μπορούσε μάλιστα να συνεχίσει αν πλημμύριζαν τα τέσσερα στεγανά του, όχι όμως και τα πέντε.
Αναφορές θέλουν τους χειριστές ασυρμάτου να έχουν λάβει προειδοποιήσεις από άλλα πλοία για μεγάλες συγκεντρώσεις παγόβουνων στην περιοχή. Ένας χειριστής φέρεται να είπε πως έχει πιο σημαντικά πράγματα για να ανησυχεί, ενώ ορισμένοι πιθανολογούν ότι αν και ενήμερος, ο Σμιθ αγνόησε τις προειδοποιήσεις. Τη στιγμή της τραγωδίας πιστεύεται ότι ο «Τιτανικός» κινούνταν με υψηλότερη από την ενδεδειγμένη ταχύτητα για να φτάσει μια ώρα αρχύτερα στη Νέα Υόρκη.
Οι περισσότεροι από τους επιβάτες δεν κατάλαβαν καν τη σύγκρουση, ενώ άλλοι ένιωσαν ένα ελαφρύ ταρακούνημα. Η αρχική σύγχυση μετατρέπεται σε πανικό. Όταν άρχισε η επιβίβαση στις σωστικές λέμβους, έγινε σαφές πως το «πλοίο των θαυμάτων» δεν είχε αρκετές βάρκες. Οι χαλαροί κανόνες της εποχής, βασισμένοι όχι στη χωρητικότητα αλλά στο μέγεθος του πλοίου, επέβαλαν στον «Τιτανικό» να έχει 16 σωστικές λέμβους, συνολικής χωρητικότητας 1.100 περίπου ατόμων. Δεν ήταν αρκετές ούτε για τους μισούς επιβάτες, κι αυτός είναι ένας από τους καθοριστικούς παράγοντες που οδήγησαν στον τόσο υψηλό φόρο αίματος.
Το κύτος βυθιζόταν με την πλώρη προς τα κάτω και οι επιβάτες έτρεχαν προς την πρύμνη. Λίγο μετά τις 2:00 τα ξημερώματα (της 15ης Απριλίου) ακούστηκε ένας τρομακτικός θόρυβος: ο «Τιτανικός» κοβόταν στα δυο. Άνθρωποι πηδούσαν απελπισμένοι στα παγωμένα νερά. Μέσα σε 20 λεπτά, το μεγαθήριο είχε εξαφανιστεί κάτω από το νερό.
Από τους 2.223 επιβαίνοντες, επέζησαν οι 706. Η περισυλλογή των διασωθέντων έλαβε χώρα τέσσερις περίπου ώρες μετά την καταστροφή από το πλοίο «RMS Carpathia». Τα περισσότερα θύματα πέθαναν από υποθερμία. Οι επιβάτες της πρώτης θέσης και οι γυναίκες είχαν περισσότερες πιθανότητες επιβίωσης από τους άντρες και τους επιβάτες της δεύτερης και της τρίτης θέσης. Αυτή η προτεραιότητα δόθηκε για τις σωστικές λέμβους, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα να χαθούν το 92% των αντρών της δεύτερης θέσης και να επιβιώσουν λιγότεροι από τους μισούς επιβάτες της τρίτης θέσης.
Συνολικά, καθώς τα νούμερα έχουν τη σημασία τους, χάθηκε το 39,5% των επιβατών της πρώτης θέσης (130 άνθρωποι), το 58,3% της δεύτερης θέσης (166 άτομα), το 75,5% της τρίτης θέσης (536 επιβάτες) και το 76,2% του πληρώματος (685 άτομα). Πέθαναν μάλιστα πολλοί περισσότεροι Βρετανοί παρά Αμερικανοί και κάποιες πηγές ισχυρίζονται ότι αυτό συνέβη επειδή οι Βρετανοί ήταν ευγενικοί και σχημάτιζαν ουρές αντί να μπαίνουν σπρώχνοντας στις λέμβους. Κάποιοι άκουσαν μάλιστα τον καπετάνιο Σμιθ να λέει: «Να είστε Βρετανοί παιδιά, να είστε Βρετανοί»...
Ο πολύπειρος Σμιθ είχε αλλάξει συχνά την πορεία του πλοίου κατά τις πρώτες ημέρες του διάπλου, έχοντας λάβει μέσω ασυρμάτου προειδοποιήσεις για παγόβουνα. Ο ίδιος ήξερε εξάλλου καλά τους κινδύνους που έκρυβαν οι πάγοι στον Βόρειο Ατλαντικό, έχοντας εκτελέσει πολλές φορές το δρομολόγιο με τα υπερωκεάνια της White Star. Και αυτή τη φορά αρκετές προειδοποιήσεις για παγόβουνα στάλθηκαν από άλλα πλοία, αλλά κάποιες από αυτές φαίνεται πως αγνοήθηκαν ή ακόμα και δεν παραλήφθηκαν...
Ο απόηχος
Το ναυάγιο του «Τιτανικού» ανακαλύφθηκε την 1η Σεπτεμβρίου 1985 από την ομάδα του γνωστού ωκεανογράφου Ρόμπερτ Μπάλαρντ, ο οποίος κατάφερε να εντοπίσει τα απομεινάρια του πλοίου στον βυθό επιβεβαιώνοντας έτσι την εκδοχή που ήθελε το υπερωκεάνιο να έχει κοπεί στα δύο. Πλέον ο «Τιτανικός» συμπεριλαμβάνεται στα προστατευόμενα μνημεία, σύμφωνα με τη «Σύμβαση Προστασίας της Υποθαλάσσιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς» που υπογράφηκε το 2001, και αποτελεί ένα από τα ιστορικότερα υποθαλάσσια μνημεία του κόσμου.
Όσο για τα πιθανά αίτια της βύθισής του, σε αυτά συγκαταλέγονται κάποια μεταλλουργικά υλικά που χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή του ή ακόμα και η ποιότητα των καρφιών που συγκρατούσαν τον σκελετό, οι δυνατότητες του πηδαλίου ελέγχου στροφής, ο προσανατολισμός κατά τη σύγκρουση, οι ήπιες καιρικές συνθήκες (αν υπήρχαν κύματα, θα χτυπούσαν στη βάση του παγόβουνου και θα το είχε αντιληφθεί νωρίτερα το πλήρωμα) και η ταχύτητα του πλοίου φυσικά, καθώς σύμφωνα με την επίσημη έκθεση της εποχής, ο «Τιτανικός» θα μπορούσε να αποφύγει το παγόβουνο αν δεν είχε αναπτύξει υπερβολική ταχύτητα.
Όπως κι αν έχει, η τραγωδία του Τιτανικού επέφερε νέους κανόνες στη ναυτιλία, κυρίως σε ό,τι αφορά στα μέσα διάσωσης. Οι ναυαγοσωστικές λέμβοι και οι σωσίβιες ζώνες πρέπει πλέον να υπερκαλύπτουν σημαντικά τον αριθμό των επιβαινόντων.
Όσο για τον πολύπειρο κυβερνήτη Σμιθ, οι μαρτυρίες δεν συμφωνούν καθόλου για το πώς χάθηκε. Κάποιοι είπαν πως τον είδαν να μπαίνει στη γέφυρα και να μην ξαναβγαίνει ποτέ και άλλοι πως κολυμπούσε πλάι τους μέσα στο παγωμένο νερό. Όσοι τον ήξεραν πάντως προσωπικά, βεβαίωναν πως ήταν από αυτούς τους καπετάνιους που βυθίζονται με το πλοίο τους.
Ένα άγαλμα του τραγικού καπετάνιου φιλοτεχνήθηκε το 1914 από τη σύζυγο του εξερευνητή Ρόμπερτ Σκοτ στην κομητεία Σταφορντσάιρ για να θυμίζει σε όλους ποιος ήταν ο άνθρωπος που πέθανε στη θάλασσα πλάι στο περιβόητο καράβι του
