tromaktiko: Από τα βιβλία στις εκδηλώσεις

Δευτέρα 19 Φεβρουαρίου 2018

Από τα βιβλία στις εκδηλώσεις



Επιμέλεια: Χαρά Τζαναβάρα
Το υπέροχο νεοκλασικό συγκρότημα, που καταλαμβάνει ολόκληρο το οικοδομικό τετράγωνο μεταξύ των οδών...
Πανεπιστημίου, Ιπποκράτους, Ακαδημίας και Ρήγα Φεραίου, στεγάζει από τις αρχές του 20ού αιώνα την Εθνική Βιβλιοθήκη.

Πριν όμως γίνει το σημείο αναφοράς για την πολύτιμη γραπτή κληρονομιά της χώρας, αλλά και το «σπίτι» όλων των βιβλίων που κυκλοφορούν στην ελληνική αγορά, ήταν ένα αλσύλλιο.

Ως τα μέσα του 19ου αιώνα η περιοχή ήταν... εκτός σχεδίου και το ακίνητο ήταν κατάφυτο από ψηλά δένδρα. Σε περίοπτη θέση βρισκόταν το άγαλμα των Ιερολοχιτών το οποίο έχει μεταφερθεί στο Πεδίον του Αρεως, μπροστά στην εκκλησία των Ταξιαρχών.

Είναι έργο του 1843 διά χειρός του Σταμάτη Κλεάνθη που υπογράφει μαζί με τον Σάουμπερτ το πρώτο πολεοδομικό σχέδιο της Αθήνας.

Οι επιλογές άλλαξαν το 1842, όταν συνδυάστηκαν με τη χωροθέτηση του πνευματικού κέντρου της νέας πρωτεύουσας, που περιελάμβανε το Πανεπιστήμιο και την Ακαδημία, σε συνδυασμό με τη συνέχιση της οδού Κοραή ώς τον Ιερό Βράχο, που στην πορεία περιορίστηκε σε ένα μικρό δρομάκι ανάμεσα στην Πανεπιστημίου και τη Σταδίου λόγω αντιδράσεων των μεγαλοϊδιοκτητών στο ιστορικό κέντρο.

Το ακίνητο, που στην αρχή είχε υποδειχθεί για να κατασκευαστεί το Αρχαιολογικό Μουσείο, ανήκε στον καθηγητή του Πανεπιστημίου, Αλέξανδρο Ρίζο Ραγκαβή (1809-1893), γόνο μεγάλης οικογένειας από την Κωνσταντινούπολη, ο οποίος ήταν και ο πρώτος δωρητής της μετέπειτα Εθνικής Βιβλιοθήκης.

Τα αρχιτεκτονικά σχέδια είχαν ανατεθεί το 1858 από τον Οθωνα στον Δανό αρχιτέκτονα Θεόφιλο Χάνσεν (1813-1891), αδελφό του Χριστιανού, που υπογράφει το διπλανό Πανεπιστήμιο.

Είχαν εγκατασταθεί για κάποιο διάστημα στην Αθήνα και ήταν οι δημιουργοί των πρώτων νεοκλασικών.

Ο Θεόφιλος είναι επίσης ο αρχιτέκτονας της Ακαδημίας, του Αστεροσκοπείου, του Ζαππείου, καθώς και σημαντικών δημόσιων κτιρίων στην Αυστρία, όπου έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του, έχοντας αποκτήσει τον τίτλο του βαρόνου.

Τα σχέδιά του έμειναν στα χαρτιά λόγω οικονομικής στενότητας και «ξεπάγωσαν» μετά από πολλά χρόνια χάρη στη μεγάλη δωρεά των αδελφών Βαλλιάνου, του Μαρίνου (1805-1856), του Παναγή (1814-1902) και του Ανδρέα (1827-1887).

Παιδιά μιας πολυμελούς οικογένειας από τις Κεραμιές Κεφαλονιάς, είχαν μείνει αγράμματα λόγω της μεγάλης φτώχειας, η οποία τους οδήγησε να μεταναστεύσουν στα μεγάλα κέντρα του ελληνισμού της εποχής, όπου ασχολήθηκαν με τις επιχειρήσεις, απέκτησαν μεγάλη περιουσία και αναδείχθηκαν σε εθνικούς ευεργέτες.

Το 1884, κατά τη διάρκεια συνάντησης με τον τότε πρωθυπουργό Χαρίλαο Τρικούπη, ο εγκατεστημένος στη Μόσχα Παναγής ανακοίνωσε τη μεγάλη δωρεά για την άστεγη Βιβλιοθήκη, με μόνο όρο να φέρει το όνομα των Βαλλιάνων.

Παρά το αστρονομικό ποσό της δωρεάς, που με διαδοχικές αυξήσεις διαμορφώθηκε στα 2,5 εκατομμύρια δραχμές, τα έργα για την Εθνική Βαλλιάνειο Βιβλιοθήκη προχώρησαν με πολλές καθυστερήσεις και χρειάστηκε η συμβολή του Δημοσίου με 300.000 δραχμές για να ολοκληρωθούν το 1902. Σε αυτές τις οικονομικές συμπληγάδες ακυρώθηκαν και οι διακοσμήσεις που είχαν προβλεφθεί για το αέτωμα της πρόσοψης.

Αρκετά ψαλιδίσματα στο κτίριο έγιναν από τον Ερνέστο Τσίλερ, που είχε αναλάβει την επίβλεψη των κατασκευών και πρόσθεσε την κεντρική διπλή σκάλα, η οποία κατακρίθηκε από μελετητές της αρχιτεκτονικής ιστορίας της πρωτεύουσας.

«Είναι μορφολογικώς ασύμβαται προς την υπόλοιπον σύνθεσιν» παρατηρεί ο Κώστας Μπίρης στο βιβλίο του «Αι Αθήναι από του 19ου εις τον 20όν αιώνα», αναφερόμενος στις εντυπωσιακές κλίμακες.

Αποδέχεται πάντως ότι πρόκειται για αρχιτεκτονική λύση που επιλέχθηκε για να καλυφθεί η σημαντική υψομετρική διαφορά ανάμεσα στη Ρήγα Φεραίου και την Ιπποκράτους, η οποία δεν γίνεται αντιληπτή από όσους περπατούν στην Πανεπιστημίου.

Αν κάποιος το εντοπίσει και κοιτάξει το κτίριο με άλλο μάτι, θα το διαπιστώσει από τις καλοδουλεμένες πέτρες από την πειραϊκή που συνθέτουν τη βάση του οικοδομήματος.

Το αρχιτεκτονικό ταλέντο του Θεόφιλου Χάνσεν αναδεικνύεται στον βασικό όροφο, που κατασκευάστηκε από πεντελικό μάρμαρο.

Τον τόνο δίνει το δωρικό προστώο, που οδηγεί στον πολύχρωμα διακοσμημένο προθάλαμο με τους ιωνικούς κίονες.


Τη δωρική μορφή του κτιρίου διαφοροποιεί η επιβλητική σκάλα, για την οποία έχουν εκφραστεί αντιρρήσεις | Βασίλης Μαθιουδάκης

Η κάτοψή του έχει διάταξη που παραπέμπει σε οριζόντιο «Ξ», επιλογή που εξασφαλίζει άπλετο φυσικό φως στο εσωτερικό του.

Στην κεντρική πτέρυγα φιλοξενούνται οι χώροι του αναγνωστηρίου, μια επιμήκης επιβλητική αίθουσα που φωτίζεται από γυάλινη οροφή, η οποία στηρίζεται σε 20 μαρμάρινους κίονες.

Στις δύο περιμετρικές πτέρυγες είχαν αναπτυχθεί οι χώροι των βιβλίων και τα γραφεία. Ο ακαδημαϊκός και καθηγητής του Πολυτεχνείου Σόλων Κυδωνιάτης, στο βιβλίο του «Αι Αθήναι, άλλοτε και τώρα», αποκαλύπτει ότι τα βιβλιοστάσια δεν εδράζονται στο δάπεδο του κτιρίου αλλά σε -πρωτοποριακό για την εποχή- ανεξάρτητο σκελετό από σίδερο, χάρη στον οποίο δεν επηρεάζονται από τους σεισμούς.

Ο Εγκέλαδος πάντως έχει ώς τώρα σεβαστεί το νεοκλασικό αριστούργημα, αφού στους σεισμούς του 1981 και του 1999 υπέστη πολύ μικρές ζημιές.

Το μεγάλο πρόβλημα είναι από χρόνια η έλλειψη χώρων, αφού η Βιβλιοθήκη, που ξεκίνησε με μόλις 1.018 τόμους, πλέον διαθέτει πάνω από 15 εκατ. βιβλία και γι' αυτό χρησιμοποιεί άλλες δύο εγκαταστάσεις που βρίσκονται στην Αγία Παρασκευή και τη Νέα Χαλκηδόνα.

Στο Κέντρο Πολιτισμού στο Φάληρο, που σχεδίασε ο Ρέντσο Πιάνο, θα έχει στη διάθεσή της 24.000 τετραγωνικά, κυρίως όμως υπερσύγχρονες υποδομές για τη συντήρηση και φύλαξη των μοναδικών κειμηλίων.

Μετά την ολοκλήρωση της μετακόμισης, θα ξεκινήσει η συντήρηση του ιστορικού κτιρίου, που θα παραμείνει στην ιδιοκτησία της Βιβλιοθήκης και θα φιλοξενεί εκδηλώσεις, καθώς και κάποιες από τις λειτουργίες της.

⒈ Η αρχική ιδέα για τη δημιουργία Βιβλιοθήκης ανήκει στον φιλέλληνα Ιάκωβο Μάγιερ και διατυπώθηκε το 1826, αλλά έγινε πράξη αργότερα από τον πρώτο κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια. Η πρώτη της στέγη ήταν το Ορφανοτροφείο στην Αίγινα και ακολούθησαν πολλές προσωρινές λύσεις. Στεγάστηκε κατά διαστήματα σε ιστορικές εκκλησίες και στο γειτονικό Πανεπιστήμιο, που είχε προηγηθεί στην κατασκευή και τη φιλοξένησε ώς το 1903.

⒉ Στην πολύτιμη «προίκα» της Βιβλιοθήκης περιλαμβάνονται 149 αρχέτυπα, όπως αποκαλούνται τα βιβλία που έχουν τυπωθεί πριν από το 1500. Διαθέτει επίσης τη Χάρτα του Ρήγα Βελεστινλή, χρυσόβουλα και αρχεία της Επανάστασης του 1821, την αρχική εκτύπωση των έργων του Ομήρου, το πρώτο Μεγάλο Ετυμολογικό Λεξικό, βυζαντινά χειρόγραφα και Ευαγγέλια.

⒊ Το άγαλμα που βρίσκεται στο κέντρο της διπλής εξωτερικής σκάλας απεικονίζει τον Παναγή Βαλλιάνο. Είναι έργο του γλύπτη Γ. Μπονάνου, όπως και οι προτομές των Μαρίνου (Μαρή) και Ανδρέα, που έχουν τοποθετηθεί στον προθάλαμο του κτιρίου.
     



Εδώ σχολιάζεις εσύ!