Γράφει η Καθηγήτρια Κλινικής Ψυχολογίας Dr Sue Johnson
Κάποιες φορές, οι σύντροφοι ανταλλάσσουν δραματικές κουβέντες και όλα γίνονται τόσο χαοτικά και εν θερμώ, που δεν προλαβαίνουμε... να καταλάβουμε τι πραγματικά συμβαίνει και δεν μπορούμε να δούμε πώς θα μπορούσαμε να είχαμε αντιδράσει διαφορετικά. Όμως, εάν καταφέρναμε να επιβραδύνουμε λίγο τη διαδικασία, θα μπορούσαμε να παρατηρήσουμε ορισμένα κομβικά σημεία και πιθανές εναλλακτικές. Η ανάγκη για συναισθηματική επαφή και τα δυνατά συναισθήματα που τη συνοδεύουν συχνό εμφανίζονται ξαφνικά. Πέφτουν σαν καταπέλτης στη συζήτηση και τα καθημερινά θέματα μεταμορφώνονται σε θέματα ασφάλειας και επιβίωσης.Mετάφραση, επιστημονική επιμέλεια κειμένου: Ρίτα Βεντούρα
Το «0 Τζόνι βλέπει πολλή τηλεόραση», ξαφνικά γίνεται εν ριπή οφθαλμού «Δεν αντέχω πια τα ξεσπάσματα του γιου μου. Είμαι φρικτή μάνα. Αλλά δεν μ’ ακούς αυτή τη στιγμή. Ξέρω, ξέρω, πρέπει να συνεχίσεις να δουλεύεις· αυτό είναι το μόνο που μετράει —έτσι δεν είναι;— και όχι τα συναισθήματά μου. Νιώθω τόσο μόνη».
Εάν νιώθουμε κατά βάσιν ασφαλείς και συνδεδεμένοι με τον σύντροφό μας, αυτές οι στιγμές κρίσης είναι σαν ένα ψυχρό αεράκι σε μια ζεστή μέρα. Εάν δεν είμαστε τόσο σίγουροι για τον δεσμό μας, ξεκινάει ένα αρνητικό σπιράλ ανασφάλειας που παγώνει τη σχέση. 0 Bowlby μάς έδωσε έναν γενικό οδηγό για το πότε χτυπάει ο συναγερμός μας. Αυτό συμβαίνει, λέει, όταν ξαφνικά νιώθουμε ανασφαλείς ή ευάλωτοι μέσα στον κόσμο ή όταν αντιλαμβανόμαστε μια αρνητική τροπή στην αίσθηση της σύνδεσης που έχουμε με κάποιον αγαπημένο, δηλαδή όταν νιώθουμε ότι η σχέση μας απειλείται ή κινδυνεύει. Οι απειλές που αισθανόμαστε μπορεί να έρχονται από τον έξω κόσμο αλλά και μέσα μας. Μπορεί να είναι πραγματικές ή φανταστικές. Η αντίληψή μας έχει σημασία και όχι η πραγματικότητα.
0 Πίτερ, που είναι παντρεμένος με τη Λίντα εδώ και έξι χρόνια, έχει αρχίσει να αισθάνεται ότι είναι λιγότερο σημαντικός για τη γυναίκα του τελευταία. Η Λίντα βρήκε μια καινούργια δουλειά που της τρώει πολύ χρόνο και κάνουν έρωτα λιγότερο συχνά. Σε ένα πάρτι, ένας φίλος σχολιάζει ότι ενώ η Λίντα είναι αστραφτερή, ο Πίτερ μοιάζει να αρχίζει να χάνει τα μαλλιά του. 0 Πίτερ όταν βλέπει τη Λίντα να συζητάει με έναν γοητευτικότατο άν-δρα -έναν άνδρα με πολλά μαλλιά- νιώθει έναν κόμπο στο στομάχι. Μπορεί ο Πίτερ να καθησυχάσει τον εαυτό του, γνωρίζοντας ότι είναι σημαντικός για τη γυναίκα του και ότι εκείνη θα τον προσέξει και θα είναι δίπλα του αν της το ζητήσει; Πιθανόν να θυμηθεί κάποια άλλη στιγμή που συνέβη κάτι τέτοιο και να χρησιμοποιήσει αυτή την εικόνα για να ηρεμήσει.
Τι συμβαίνει, όμως, εάν δεν μπορεί να ξεπεράσει αυτό το σφίξιμο στο στομάχι; Θυμώνει, πλησιάζει τη γυναίκα του και της λέει απότομα να μη φλερτάρει; Ή παραμερίζει την έγνοια του και λέει στον εαυτό του ότι δεν τον νοιάζει και πάει πιο πέρα να πιει ένα ποτό, ή έξι ποτά; Ό,τι και αν κάνει από όλα αυτά για να αντιμετωπίσει τον φόβο του -είτε επιτιθέμενος είτε απομακρυνόμενος- το μόνο που θα καταφέρει είναι να αποξενώσει τη Λίντα. Εκείνη θα νιώσει λιγότερο συνδεδεμένη και λιγότερο επιθυμητή από τον σύντροφό της. Και αυτό με τη σειρά του θα αυξήσει τον πρωταρχικό πανικό του Πίτερ.
Μια δεύτερη κομβική στιγμή είναι μόλις ή άμεση απειλή έχει περάσει. Οι σύντροφοι έχουν την ευκαιρία τότε να επανασυνδεθούν, εκτός και εάν οι αρνητικές τους τακτικές επιβίωσης έρθουν στην επιφάνεια. Στο ίδιο πάρτι αργότερα, η Λίντα ψάχνει να βρει τον Πίτερ. Αυτός τι κάνει; Έρχεται κοντά της, αφήνοντάς την να δει πόσο πληγώθηκε και φοβήθηκε όταν την είδε να μιλάει με τόση οικειότητα με κάποιον άλλον άνδρα; Εκφράζει αυτά τα συναισθήματα με τρόπο που την προσκαλεί να ανταποκριθεί και να τον επιβεβαιώσει; Ή της επιτίθεται λέγοντας ότι συμπεριφέρεται σαν «τσούλα» και της ζητά να γυρίσουν αμέσως σπίτι τους και να κάνουν έρωτα ή παραμένει σιωπηλός και απόμακρος;
Μια τρίτη κομβική στιγμή είναι όταν καταφέρνουμε να είμαστε συντονισμένοι με τα συναισθήματά μας, νιώθουμε την ανάγκη και επιζητούμε την επαφή και την επιβεβαίωση και ο/η αγαπημένος/η μας ανταποκρίνεται. Ας υποθέσουμε ότι ο Πίτερ καταφέρνει να πάρει παράμερα τη Λίντα, να πάρει μια βαθιά ανάσα και να της πει ότι ένιωθε άσχημα όταν την έβλεπε να μιλάει με αυτόν τον όμορφο ξένο. Ή ίσως να καταφέρει να πάει κοντά της και να εκφράσει την αναστάτωσή του με ένα βλέμμα που δείχνει ταραχή. Ας υποθέσουμε ότι η Λίντα ανταποκρίνεται θετικά. Ακόμη και αν δεν τα καταφέρνει τελείως να εκφράσει τα συναισθήματά του, η Λίντα νιώθει ότι κάτι δεν πάει καλά και αγγίζει το χέρι του Πίτερ. Τον ρωτάει γλυκά εάν όλα είναι καλά. Είναι προσβάσιμη, ανταποκρίνεται. Ο Πίτερ μπορεί να το δει αυτό, το πιστεύει όμως; Μπορεί να το δεχτεί, να νιώσει παρηγοριά, να πάει πιο κοντά της και να συνεχίσει να της εκμυστηρεύεται τα συναισθήματά του; Η, αντίθετα, είναι σε επιφυλακή και την παραμερίζει έτσι ώστε να μη νιώθει τόσο τρωτός; Επίσης, μήπως της επιτίθεται για να τεστάρει εάν «πραγματικά ενδιαφέρεται»;
Τελικά, όταν ο Πίτερ και η Λίντα επιστρέφουν στη ρουτίνα της σχέσης/σύνδεσης, έχει άραγε ο Πίτερ εμπιστοσύνη ότι η Λίντα είναι εκεί, το απάνεμο λιμάνι του για ν’ αράξει σε δύσκολους και αμφίβολους καιρούς; Ή νιώθει ακόμη ανασφαλής; Προσπαθεί να ελέγξει και να πιέσει τη Λίντα να δείχνει μεγαλύτερη ανταπόκριση που θα τον κάνει να νιώσει σίγουρος για την αγάπη της, ή θα ελαχιστοποιήσει την ανάγκη του γι’ αυτήν και, αντίθετα, θα εστιαστεί περισσότερο στο να την αποπροσανατολίσει με διάφορα καθήκοντα και παιχνίδια;
Αυτό το «έργο» είχε πρωταγωνιστή τον Πίτερ, όμως ένα σενάριο εστιασμένο στη Λίντα θα μας αποκάλυπτε ότι και αυτή έχει τις ίδιες ανάγκες και φόβους για σύνδεση και επαφή. Πράγματι, και οι γυναίκες και οι άνδρες, όλοι έχουμε αυτές τις ευαισθησίες. Είναι πιθανόν, όμως, να τις εκφράζουμε λίγο διαφορετικά. Όταν μια σχέση γενικά βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση, οι άνδρες συνήθως λένε ότι νιώθουν απόρριψη και ότι είναι ανεπαρκείς και αποτυχημένοι. Οι γυναίκες λένε ότι εγκαταλείφθηκαν και ότι έχασαν την επαφή. Οι γυναίκες φαίνεται να έχουν μια παραπάνω απόκριση από τους άνδρες, η οποία ενεργοποιείται όταν νιώθουν δυστυχισμένες. Οι ερευνητές την ονομάζουν «τάση για φιλία». Οι γυναίκες, επειδή έχουν περισσότερη ωκυτοκίνη, την «ορμόνη της αγκαλιάς», στο αίμα τους, ζητάνε βοήθεια όταν νιώθουν έλλειψη επαφής/σύνδεσης.
Όταν οι γάμοι αποτυγχάνουν, δεν φταίνε οι αυξανόμενες συγκρούσεις μεταξύ των συντρόφων. Φταίει ότι μειώνεται όλο και περισσότερο η στοργή και η συναισθηματική ανταπόκριση, σύμφωνα με μια έρευνα-σταθμό του Ted Huston από το Πανεπιστήμιο του Τέξας. Πράγματι, μάλλον η έλλειψη συναισθηματικής ανταπόκρισης και όχι το επίπεδο της σύγκρουσης είναι ένας παράγοντας πρόβλεψης για το πόσο σταθερός θα παραμείνει ένας γάμος εντός πέντε ετών. Η αρχή του τέλους των γάμων ξεκινά όταν υπάρχουν όλο και λιγότερες οικείες συναισθηματικές ανταποκρίσεις. Η ρήξη έρχεται αργότερα.
Aπόσπασμα από το βιβλίο Κράτα με Σφιχτά, εκδόσεις Gutemberg
Πηγή
